8. نوع فعلهاى مشخص شده (ثلاثى، رباعى، مجرد، مزيد) را در آيات و روايات ذيل تعيين كنيد و ريشه آنها را بنويسيد.

1. القرآن الكريم: وَالَّيْلِ إِذَا عَسْعَسَ * وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ.

2. القرآن الكريم: تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ.

3. القرآن الكريم: اَلَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللهِ أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنّ الْقُلُوبُ.

4. القرآن الكريم: وَإِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لاَ يُؤمِنُونَ بِالاْ خِرَةِ وَإِذَا ذُكِرَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ.

5. الإمام عليٌّ(عليه السلام): لاَ تَسْتَعْمِلُوا الرَّأَيَ فِيمَا لاَ يُدْرِكُ قَعْرَهُ الْبَصَرُ وَلاَ تَتَغَلْغَلُ إِلَيْهِ الْفِكَرُ.

6. الإمام عليٌّ(عليه السلام): إِنَّ الْحِكْمَةَ تَكُونُ فِي صَدْرِ الْمُنافِقِ فَتَلَجْلَجُ فِي صَدْرِهِ حَتَّى تَخْرُجَ.




درس شانزدهم

معلوم و مجهول

فعل معلوم، فعلى است كه فاعل آن در كلام ذكر شده باشد; مانند:

نَصَرَ سَعِيدٌ عَلِيّاً (سعيد على را يارى كرد)

فعل مجهول، فعلى است كه فاعل آن در كلام ذكر نشود، و فعل، به مفعول نسبت داده شود كه به اين مفعول، نايب فاعل مى گويند; زيرا به جاى فاعل قرار گرفته است; مانند:

(سعيد على را يارى كرد)

مفعول

 فاعل 

  فعل معلوم  

عَلِيّاً

سَعِيدٌ   

نَصَرَ   

* روش مجهول كردن فعل ماضى

ماضى مجهول، از ماضى معلوم گرفته مى شود و براى ساختن آن، حرفِ ماقبلِ آخر ماضىِ معلوم را مكسور، و حرف متحرك ماقبل آن را مضموم مى كنيم; مانند:

ضَرَبَ (زد) > ضُرِبَ (زده شد)

زَلْزَلَ (لرزاند) > زُلْزِلَ (لرزانده شد)

اِسْتَفْهَمَ (پرسيد)     > اُسْتُفْهِمَ (پرسيده شد)

* نكته:

الف در ماضى مجهولِ باب مفاعله و تَفاعُل ، تبديل به واو مى شود; زيرا ماقبل آن ضمه است; مانند:

ضَارَبَ     >مجهول ضُارِبَ > ضُورِبَ
عَاقَبَ
>مجهول عُاقِبَ >  عُوقِبَ

تَضَارَبَ >مجهول تُضُارِبَ > تُضُورِبَ
تَنَازَعَ
>مجهول تُنُازِعَتُنُوزِعَ

* صرف ماضى مجهول

 

7.ضُرِبَتْ (زده شد)

مذكر

مخاطب

1. ضُرِبَ(زده شد)

مذكر

غايب

8.ضُرِبْنُسَما (زده شديد)

2. ضُرِبَا(زده شدند)

9. ضُرِبْتُمْ (زده شديد)

3. ضُرِبُوا(زده شدند)

10.ضُرِبْتِ (زده شدى)

مؤنث

4. ضُرِبَتْ(زده شد)

مؤنث  

11.ضُرِبْنَُما (زده شديد)

5. ضُرِبَتَا(زده شدند)

12.ضُرِبْتُنَّ (زده شديد)

6.ضُرِبْنَ(زده شدند)

 

13.ضُرِبْتُ (زده شدم)

متكلم

14.ضُرِبْنَا (زده شديم)

* روش مجهول كردن فعل مضارع

مضارع مجهول را از مضارع معلوم مى گيريم و براى ساختن آن، حرف مضارعه (اتين) را مضموم و حرف ماقبل آخر را مفتوح مى كنيم; مانند:

يَضْرِبُ (مى زند)       يُضْرَبُ (زده مى شود)

يُزَلْزِلُ (مى لرزاند)    > يُزَلْزَلُ (لرزانده مى شود)

يَسْتَفْهِمُ (مى پرسد)     > يُسْتَفْهَمُ (پرسيده مى شود)

* صرف چهارده صيغه مضارع مجهول

 

7.تُضْرَبُ (زده مى شوى)

مذكر

مخاطب

1. يُضْرَبُ (زده مى شود)

مذكر

غايب

8.تُضْرَبَانِ(زده مى شويد)

2. يُضْرَبَانِ (زده مى شوند)

9. تُضْرَبُونَ(زده مى شويد)

3. يُضْرَبُونَ (زده مى شوند)

10.تُضْرَبِينَ(زده مى شوى)

مؤنث

4. تُضْرَبُ (زده مى شود)

مؤنث  

11.تُضْرَبَانِ(زده مى شويد)

5. تُضْرَبَانِ(زده مى شوند)

12.تُضْرَبْنَ(زده مى شويد)

6. يُضْرَبْنَ (زده مى شوند)

 

13.أُضْرَبُ (زده مى شوم)

متكلم

14.نُضْرَبُ (زده مى شويم)

امر مجهول

امر مجهول را از مضارع مجهول مى گيريم و براى ساختن آن، يك لام مكسور (لِـ) قبل از مضارع مجهول آورده، آخر آن را جزم مى دهيم; مانند:

يُضْرَبُ (زده مى شود) > لِيُضْرَبْ (بايد زده شود)

يُزَلْزَلُ (لرزانده مى شود) > لِيُزَلْزَلْ (بايد لرزانده شود)

يُسْتَفْهَمُ (پرسيده مى شود) >  لِيُسْتَفْهَمْ (بايد پرسيده شود)

از آنچه گفته شد، معلوم گرديد كه فعل مجهول،امر به صيغه ندارد و چهارده صيغه آن امر به لام است.

* صرف امر مجهول

7. لِتُضْرَبْ(بايدزده شوى)

مذكر

مخاطب

1. لِيُضْرَبْ (بايدزده شود)

مذكر

غايب

8. لِتُضْرَبَا(بايدزده شويد)

2. لِيُضْرَبَا(بايد زده شوند)

9. لِتُضْرَبُوا(بايدزده شويد)

3. لِيُضْرَبُوا(بايدزده شوند)

10.