درس چهارم

فعل ماضى (1)

اقسام فعل

فعل بر سه قسم است: ماضى، مضارع، امر.

در اين درس و درس آينده، فعل ماضى را بررسى مى كنيم.


تعريف فعل ماضى

فعل ماضى، فعلى است كه بر انجام كارى يا پديد آمدن حالتى در زمان گذشته دلالت مى كند; مانند:

كَتَبَ (نوشت)، حَسُنَ (نيكو شد)

* حالت هاى فاعل

* فاعل كه همان انجام دهنده كار يا پديدآورنده حالت است، برچندگونه است:

يا حضور ندارد كه به آن غايب مى گويند: مانند: او، آنها.

يا حاضر است كه به آن مخاطب مى گويند; مانند: تو، شما.

و يا فاعل، خود گوينده است كه به آن متكلم مى گويند; مانند: من، ما.

* هر كدام از غايب و حاضر نيز بر دو نوع است:

يا مرد است كه به آن مذكر گويند.

ويا زن است كه به آن مؤنث گويند.

* هر يك از مذكر و مؤنث نيز بر سه قسم است:

يا يكى است كه به آن مفرد گفته مى شود.

يا دو تا است كه به آن مُثَنّى گفته مى شود.

و يا بيش از دو تا است كه به آن جمع مى گويند.

* و فاعلى كه متكلم باشد:

يا فعل را به خود نسبت مى دهد كه به آن متكلّم وَحده مى گويند.

و يا فعل را به خود و ديگرى نسبت مى دهد كه به آن متكلّم مَعَ الغير گفته مى شود.

* بنابر آنچه گفته شد، نتيجه مى گيريم كه:

فعل ماضى در زبان عربى، داراى چهارده صيغه (ساخت) است:

شش صيغه غايب، شش صيغه مخاطب و دو صيغه متكلم.

نمودار چهارده گانه صيغه هاى فعل:

1. مفرد: او ]يك مرد] مذکر غائب فعل
2. مثنى: آنها ]دو مرد]
3. جمع: آنها ]مردان]

4. مفرد: او ]يك زن]

مونث
5. مثنى: آنها ]دو زن]
6. جمع: آنها ]زنان]
7. مفرد: تو ]يك مرد] مذکر مخاطب
8. مثنى: شما ]دو مرد]
9. جمع: شما ]مردان]
10. مفرد: تو ]يك زن] مونث
11. مثنى: شما ]دو زن]
12. جمع: شما ]زنان]
    13.وحده : من   متکلم
14. مع الغير : ما

 

 

صرف فعل ماضى

صرف شش صيغه غايب ضَرَبَ چنين است:




غائب





مذکر

مونث


مفرد
مثني
جمع
مفرد
مثني
جمع

ضَرَبَ:(آن يك مرد) زد
ضَرَبَا:(آن دو مرد) زدند
ضَرَبُوا:(آن مردان) زدند

ضَرَبَتْ:(آن يك زن) زد
ضَرَبَتَا:(آن دو زن) زدند
ضَرَبْنَ:(آن زنان) زدند
همچنان كه در شش صيغه غايبِ فعل ماضى مشاهده مى كنيد، نشانه فاعل كه به آن ضمير نيز گفته مى شود، بدين قرار است:

* در مثنى ها ا لف ضَرَبَا، ضَرَبَتَا

* در جمع مذكر و ضَرَبُوا

* در جمع مؤنث نَ ضَرَبْنَ

در صيغه هاى 1 و4، نشانه فاعل (ضمير) در فعل، مستتر (پنهان) است.

* در صيغه 1 هُوَ در ضَرَبَ

* در صيغه 4 هِيَ در ضَرَبَتْ

اين يادآورى لازم است كه ت در صيغه هاى 4 و 5، علامتِ مؤنث بودن فاعل است و ضمير نيست.

 

 

پرسش و تمرين

1. كلمه بر چند قسم است؟

2. فرق اصلى اسم با فعل چيست؟

3. فرق اصلى اسم با حرف چيست؟

4. نوع كلمات قرآنى را در جدول ذيل، از جهت (اسم، فعل و حرف) بودن تعيين كنيد.

کلمه ترجمه نوع کلمه ترجمه
خَرَجَ خارج شد إنْ اگر
فِي در جَعَلَ قرار داد
خَلْق آفرينش خَلَقَ آفريد
رِزْق روزى    أَمْر فرمان
رَزَقَ روزى داد عَلِمَ دانست

5. فعل ماضى را با ذكر دو مثال تعريف كنيد.