پيامبر گرامي اسلام در شأن و عظمت تعليم دهنده قرآن فرموده است :

           » مع القرآنَ يَستغفِر لَهُ كُلّ شَيءٍ حتَي الحُوتَ في البَحْر «

          براي معلّم قرآن تمام ذرات جهان حتي ماهيان دريا طلب آمرزش مي‎كنند .

                                                                                            مديريت آموزش و پرورش شهرستان لامرد

                                                                                                                                                                                 مدرس : جــواد رستــــگار

                                                                                                                                                                                 همكار در تدريس : عـــلي درخشــــان

» يا لطيف «

                P

فهرست

عنوان                                                                               صفحه

موضوع طرح درس ……………………………………  1

روش تدريس ثابت انگيزه يادگيري را كاهش مي‎دهد …………   2

جدول طرح درس ………………………………………   3

سواد قرآني……………………………………………  4

صلاحيت‎ها و توانايي‎هاي معلم قرآن ……………………… 5

آداب تلاوت قرآن ……………………………………… 6

معرفي سوره لقمان ……………………………………   7

اهداف كلي ……………………………………………  8

اهداف اختصاصي …………………………………… 8 - 9

استفاده از وسايل كمك آموزشي …………………………   10

ايجاد انگيزه در دانش‎آموزان ……………………………… 11

شرح طرح درس ………………………………………… 12

اتاق نور ……………………………………………… 13

فهرست منابع و ماخذ  …………………………………...14

» هو الحكيم «

موضوع طرح درس

كتــاب قــرآن كلاس اوّل راهنمايي

ســوره مباركــه لقمـــان

شيوه اجرا : تلفيقي از اعضاي تيم هميار ، پرسش و پاسخ ، نمايشي و …

تدريس : قرائت درس دهم ( سوره مباركه لقمان آيات 12 – 19 )

ارزشيابي : مفاهيم درس نهم سوره مباركه لقمان آيات 1 – 11

روش تدريـس ثـابت ، انگيـزه

يادگيـري را كاهـش مي‎دهـد .

       براي تبديل دانايـي به توانايي ، دانش‎آموز بايـد نقش فعالـي در فرآيند يادگيـري ايفا كند . او نبايد براي دريافت اطلاعات ، تنها به كتاب درسـي و سخنراني معلـم در كلاس درس اكتفا كنـد ؛ چه از ايـن طريق كم‎تر مي‎تواند آموختـه‎هاي خود را در موقعيت‎هاي جديد به كار گيرد و مشكلي را حل كند .

كاربرد انواع الگوهـاي يادگيري در روش تدريـس سبب مي‎شود كه معلم ، كلاسـي با نشاط ، پرتحرك و محيـطي غني براي مشاركت در فرآيند ياددهي – يادگيـري ايجـاد كند . داش‎آموزان در چنين كلاسي ، احساس مسئوليت مي‎كنند و از تلاش وكوشش و چالش‎هاي گروهي خود لذت مي‎برند . 

هر دو هفته يك درس كامل تدريس مي‎شود .

در اين طرح هفته فرد را در نظر گرفتم كه اوّل قرائت تدريس كنم ، سپس مفاهيم .

هو الذي بعث في الاميين رسولاً منهم

يتلو عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب والحكمه

و ان كانوا من قبل لفي ضلال مبين                      سوره جمعه ؛ آيه 2

 قرآن كريم پيام روشن الهي است كه همه انسان‎ها را به راستي و رستگاري دعوت مي‎كند . اين كتاب عزيز از آغاز نزول تا كنون ، سرچشمه بي‎پايان علوم و معارف اسلامي و محور تعليم و تربيت ديني بوده است . خداي متعال تلاوت و تعليم آن را از مهمترين و ظايف پيامبر اكرم (ص) مي‎داند و پيامبر نيز ، تعليم قرآن را از حقوق فرزند بر پدر دانسته است . تاريخ تعليم و تربيت اسلامي از آموزش اين كتاب آغاز مي‎شود . از اين رو آموزش هيچ كتابي و هيچ علمي از اهميت و جايگاه آموزش قرآن برخوردار نيست . قرآن ، كتاب همه مردم است . هر فردي در هر سطحي از علم و تقوا مي‎تواند از اين كتاب الهي بهره گيرد .

       در كشور ما ، به اقتضاي جايگاه خاص دين اسلام در فرهنگ مردم ايران و جايگاه ويژه قرآن در اعتقادات ديني ، آموزش قرآن همواره مورد توجه بوده است . آموزش عمومي قرآن از آن‎چنان اهميتي برخوردار است كه اگر ميزان و عمق دين شناسي و دينداري مردم را با ميزان آشنايي و انس آنها با قرآن كريم و معرفت خاندان پاك پيامبر اكرم بسنجيم ، راه حقي را پيموده‎ايم . از سوي ديگر ، اگر دانش پايه مردم نسبت به قرآن از حداقل سطح قابل قبولي برخوردار نباشد اين ضعف و نقصان در تمام اركان ايمان و دين باوري آنها تأثير نامطلوب خواهد داشت .

صلاحيت‎ها و تواناييهاي معلم قرآن

       شأن معلم قرآن

      معلم قرآن شأن بسيار بالايي در ميان مردم دارد و پيشوايان دين نيز به مقام معلم قرآن ارج نهاده‎اند ؛ به طوري كه در احاديث متعددي از اين عزيزان ديده مي‎سود . از رسول اكرم ( ص ) نقل شده است : « من علّم عبداً آيه من كتاب الله فهُو مولاه » هر كه بنده‎اي را آيه اي از كتاب خدا بياموزد ، مولاي او خواهد بود .

       و نيز از ايشان نقل مي‎شود : « اَلا من تَعلم القرآنَ و علّمه و عملَ بما فيه ، فأنا له سائق‏‏ٌ إلي الجنّه و دليلٌ إلي الجنه .» ( به هوش باشيد ! هر كه قرآن را فرا گيرد يا بياموزد و به محتوايش عمل كند ، من سوق دهنده و راهنماي او سوي بهشت خواهم بود .)

       ويژگيهاي معلم

-         خود الگو بودن معلّم براي آن‎چه تعليم يا ارائه مي‎دهد .

-          برخورداري از روحيه شاد و شادي برانگيز و اجتناب از غم‎زدگي و افسردگي .

-          رعايت انصاف و اغماض از خطاهاي نه چندان جدي شاگردان .

-          تشويق اعمال پسنديده و مثبت نوجوانان در حد اعتدال .

-          برقراري جو دوستانه در مدرسه .

-          ايجاد تنوع فعاليت در كلاس براي رفع يكنواختي و ملال خاطر .

-          استفاده از هشدار ( تنبيه ) منطقي كه توأم با كينه توزي نباشد .

-          رفتار صميمي داشته باشد تا متانت خود را حفظ كند و شوخي و تفريح را از حد نگذراند .

-          هم‎چون انبيا ( ع ) داراي دو صفت بشير و نذير باشد .

                                                         « فبعث الله النبيينُ مبشرينُ و منذرينُ . »

اگر فرزندان ما قرآني تربيت شوند بسياري از رفتار‎هاي ناهنجاري كه امروز در جامعه شاهد آن هستيم وجود نخواهد داشت .

آداب تلاوت قرآن از زبان قرآن و كلام معصومين

لا يسمه الا المطَهرون                         قرآن را جز پاكان لمس نمي‎كنند .                        واقعه 79

وَرتّلَ القرآنَ تَرتيلا                             قرآن را به صورت ترتيل تلاوت كنيد .                    مزمل 4

افلا يتدبرونَ القرآن                           آيا آنها در قرآن نمي‎انديشند .                                نساء 82

فاذا قرأت القرآنِ فَاستغذ بالله من الشيطان الرجيم                                                          نحل 98

( اي رسول ما ) چون خواهي قرائت قرآن كني ، اول از شر وسوسه شيطان رانده شده به خدا پناه ببر !

حضرت علي (ع) : هنگامي كه وضو نداريد قرآن نخوانيد .

حضرت رسول اكرم ( ص ) : تلاوت قرآن از روي قرآن بهتر است تا از حفظ .  

معرفي سوره لقمان

محتواي سوره : T عظمت قرآن و هدايت و رحمت بودن آن براي مؤمنان  T نكوهش كساني كه در برابر آيات سرسختي و لجاجت نشان مي‎دهند و با ايجاد سرگرمي‎هاي ناسالم ، ديگران را از قرآن منحرف مي‎كنند . T نشانه‎هاي خدا راز آفرينش آسمان و بر پا داشتن آن بدون ستون ، آفرينش كوه‎ها در زمين ، جنبندگان مختلف ، نزول باران و پرورش گياهان . T سخنان حكمت آميز لقمان به فرزندش از جمله : توحيد و مبارزه با شرك ، توصيه به نيكي با پدر و مادر ، نماز ، امر به معروف و نهي از منكر ، شكيبايي در برابر حوادث سخت ، خوشرويي با مردم ، تواضع و فروتني و اعتدال در امور . T دلايل توحيد با سخن از تسخير آسمان و زمين ، نعمت‎هاي فراوان پروردگار . T نكوهش از منطق بت پرستاني كه تنها در اثر تقليد از نياكان به گمراهي افتادند . T علم گسترده و بي پايان خداوند با ذكر مثال روشن . T آيات آفاقي ، توحيد فطري و گرفتار شدن انسان در ميان امواج بلا و روي دل به سوي خدا آوردن . Tصحنه تكان دهنده قيامت و زندگي پس از مرگ و هشدار به انسان كه مغرور زندگي دنيا نشود وبه فكر آن جهان باشد . T علم غيب پروردگار و آگاهي او از همه چيز در ارتباط با انسان و …

       ترتيب سوره :  به ترتيب جمع آوري ، سي ويكمين سوره است و به ترتيب نزول ، پنجاه و ششمين سوره است .كه بعد از سوره صافات و قبل از سوره سبا نازل شده است .

       داستان‎هاي سوره :  لقمان حكيم پندهاي او به فرزندش 15 تا 19

       آغاز و پايان :  آغاز « الم تِلكُ آيات الكتابِ الحكيم »    پايان « … و ما تدري نفس بأيّ ارضٍ تموت انَّ الله عليم خَبير »

       فضيلت سوره : پيامبر اسلام ( ص ) فرمود : « هر كسي كه سوره لقمان را بخواند لقمان در قيامت رفيق و دوست او است و به عدد كساني كه كار نيك يا بد انجام دادند ( به حكم امر معروف و نهي از منكر در برابر آنها ) ده حسنه به او داده مي‎شود .»

»  هو  الحكيم  «

 اهداف كلي :

آشنايي دانش‎آموزان با آيات نوراني قرآن كريم و قرائت صحيح آيات 19 – 12 سوره مباركه لقمان

 الف) شناختي  :  آشنايي با سوره لقمان 

ب) عاطفي : ايجاد علاقه و اشتياق به قرآن و شخصيت‎هاي مثبت قرآني و علاقه به تلاوت قرآن و تحقيق و پژوهش و نگرش عميق در آيات

ج) رواني – حركتي : توانايي روان‎خواني و قرائت صحيح آيات

اهداف اختصاصي :

       پس از پايان درس از دانش‎آموزان انتظار داريم كه :

  الف) شناختي :

1-    ارزش‎ها و آرمان‎هاي والاي قرآني را بيش از پيش درك كند .

2-    با ابعاد مختلف قرآن اعم از فردي ، اجتماعي، سياسي ، فرهنگي و اخلاقي آشنا شود .

3-    برنامه‎هاي عملي براي حيات سالم‎تر و متعالي‎تر را از قرآن فرا گيرد .

4-     بداند كه آزادي و سرافرازي و رهايي از يوغ استكبار و استعمار جهاني تنها در پرتو روي‎ آوري به قرآن و آشنايي با مفاهيم بلند آن است

5-     از طريق آيات قرآن با تربيت صحيح اسلامي آشنا شود .

       ب ) عاطفي

1-    به قرآن و شخصيت‎هاي مثبت آن مشتاق و علاقه‎مند شود .

2-     در مورد آيات قرآن به تحقيق و پژوهش و نگرش عميق روي آورد .

3-     به حفظ آيات و فراگيري مفاهيم آن علاقه‎مند شود .

4-    به دستورات و فرامين و درس‎هاي مختلف قرآن مثل خضوع و فروتني ، ايثار و فداكاري ، آزادمردي ، دوري از غرور و خود بزرگ بيني علاقه‎مند شود .

ج) رواني – حركتي :

1-    در قرائت و روان‎خواني آيات توانا شود .

2-    در گروه هميار به ايفاي نقش بپردازد و به خوبي آن را اجرا كند .

3-   

»  هو  الحكيم  «

د ) مهارت‎هاي اجتماعي :

1-    در ضمن تدريس و صحبت هم‎كلاسي‎ها خوب گوش مي‎دهد و هم‎چنين به آنها اجازه سخن گفتن مي‎دهد .

2-    با اعضاي تيم خود هم‎فكري و مشورت مي‎كند .

3-     در خلال فعا‎ليتهاي كلاسي نظم و رعايت آن را مي‎آموزد .

4-    در تيم متواضع و فروتن است و به ديگران احترام مي‎گذارد .

در فرايند ياددهي – يادگيري از وسايل آموزشي و كمك آموزشي زير بهره مي‎گيريم:

الف) نوار كاست ؛ نوار موجب مي‎شود كه دانش آموزان با تلفظ صحيح كلمات آشنا شوند و ضمن هم‎خواني و هماهنگي با نوار تمرين صوت هم مي‎كنند.

ب) فيلم ويدئو ؛ دانش آموز از طريق فيلم (مثلاً اجراي يك نمايش ) از نزديك و خيلي ملموس‎تر با موضوع ارتباط برقرار مي‎كند و اين مسئله به دليل ديداري بودن پايدار‎تر در ذهن دانش آموز مي‎ماند .

ج) تراكت ، كارت پستال ، عكس و آثار نقاشي وخطاطي ؛ مفاهيم اصلي درس به صورت هنري و موجزتر به دانش آموز انتقال مي‎دهيم.

د) استفاده از تخته و گچ رنگي.

و) كتاب درسي ؛ معرفي كتاب قصه هاي قرآن ترجمه مصطفي زماني، منشور تربيتي لقمان تاليف سيد احمد زرهاني و كتاب آشنايي با سوره‎هاي قرآن تاليف جعفر شيخ الاسلامي جهت تحقيق دانش‎آموزان .

ز) تابلو منشور اخلاقي لقمان ؛ در بر گيرنده مضمون و محتواي اصلي درس كه دانش‎آموز آن را راحت‎تر و بهتر مجسم مي‎كند.

ه) خط بر ؛ كه دانش آموز با آن آيات را نشان مي‎دهد.

 ي) گل و گلاب و عود جهت تزئين كلاس.

به منظور ايجاد انگيزه در دانش‎آموزان از هر فرصتي جهت جذابيت درس و كلاس استفاده مي‎كنيم .

الف) گروه‎بندي دانش‎آموزان به صورت اعضاي تيم هميار

ب) شركت دادن دانش‎آموزان در تدريس بخصوص در قرائت ، به اين منظور كه دانش‎آموزان جهت يادگيري آمادگي بيشتري پيدا كنند .

ج)استفاده از روشهاي اعضاي تيم هميار ، پرسش و پاسخ ، استفاده از تصوير ، نمايشي ( به دليل ضيق وقت واگذاري كار نمايش به دانش‎آموزان توسط يك فيلم جبران گرديد ) ، توضيحي و … براي انتقال اطلاعات به دانش‎آموزان

د) برقراري ارتباط دوستي و صميمانه ميان معلم و دانش‎آموزان

ه) اگر دانش‎آموزان خواهان قوائد تجويدي شدند با بياني ساده و همراه با شعر و بازي توضيح مي‎دهيم . مثلاً در تدريس حروف والي ، حروف را روي تابلو مي‎نويسيم و با كلمه مثال نشان مي‎دهيم .

                              به به ببين چه عاليه                        اين از حروف واليه

                                  نوشته مي‎شه                                خونده نمي‎شه

و)در قسمت قرائت توسط دانش‎آموزان با انتخاب دانش‎آموزاني كه آمادگي خود را سريع‎تر اعلام مي‎كنند باعث ايجاد انگيزه در سايرين مي‎شويم .

ز) معطر كردن فضاي كلاس براي ايجاد محيطي شاد و فرح‎بخش براي تمايز بخشي اين درس با ساير دروس .

ح)اجراي نمايش توسط خود دانش‎آموزان يا نمايش يك فيلم آموزشي براي ارتباط مستقيم دانش‎آموزان با مفهوم درس

ط) تلاوت آيات درس توسط معلم با صوت ولحن براي بالا بردن انگيزه دانش‎آموزان جهت تلاوت آيات با صوت و لحن

شرح طرح درس از طريق تلفيق روش‎هاي مختلف ( اعضاي تيم هميار ، توضيحي ، پرسش و پاسخ ، نمايشي)

« اين طرح را در 45 دقيقه اجرا و 45 دقيقه ارزشيابي مي‎ كنيم كه در اين اجرا جمعاً 25 دقيقه وقت تعيين شده است .»

1-    ضبط صوت ، نوار و محل آيات مربوط به درس را در نوار قبل از كلاس آماده مي‎كنيم .

2-     با وسايل كمك آموزشي وارد مي‎شويم كه اين عمل كنجكاوي دانش‎آموزان را بر مي‎انگيزد .

3-     با نام خداوند بزرگ ( بسم الله الرحمن الرحيم )  با حالتي شاد و رويي گشاده كلاس شروع مي‎كنيم .

4-   بعد از سلام و احوال‎پرسي حضور و غياب مي‎كنيم . سپس ارزشيابي از درس گذشته و پس از آن از تكاليف انس با قرآن درخانه دانش‎آموزان بازديد مي‎كنيم  و اين تكاليف توسط خود دانش‎آموزان با روش پرسش و پاسخ و مباحثه حل مي‎شود .

5-     گروه‎بندي به صورت اعضاي تيم هميار مي‎باشد .

6-   پس از بررسي تكاليف به ارزيابي تحقيق مرتبط با موضوع درس كه توسط تيم‎ها انجام شده مي‎پردازيم . با مقدمه‎اي كوتاه از آنان مي‎خواهيم كه به تماشاي فيلم نمايشي بنشينند سپس با گرفتن نظر دانش‎آموزان به جمع‎بندي مطالب ارائه شده مي‎پردازيم .

7-    همراه با دانش‎آموزان به اتاق نور رفته و در آنجا با تقاضا از انها براي قرائت آيات جديد ارزشيابي تشخيصي به عمل مي‎آوريم .

8-   آيات جديد را با پخش نوار آموزشي آغاز مي‎كنيم و از دانش‎آموزان مي‎خواهيم كه با خط‎بري با نوار همراه شوند . آيات دو بار قرائت مي‎شود ، بار اول دانش‎آموزان گوش مي‎دهند و بار دوم همراه با هم با نوار تكرار مي‎كنند .

9-   پس از قرائت سه سطر از آيات نوار را خاموش كرده و از تيم‎ها مي‎خواهيم كه براي رفع اشكال در قرائت با يكديگر مشورت كرده سپس از آنها ارزشيابي تكويني به عمل مي‎آوريم . آنگاه ادامه آيات را از طريق نوار پخش مي‎كنيم تا آيات مورد نظر به اتمام برسد .

10-  در اين قسمت با صوت و لحن به قرائت آيات مي‎پردازيم و بعد از آن ارزشيابي پاياني به عمل مي‎آوريم . سپس براي تغيير و تنوع در فضاي كلاس تدريس از يكي از دانش‎آموزان كه براي قرائت صوت ولحن مشتاق و مستعد است ، مي‎خواهيم كه به قرائت آيات

11- تعيين تكليف :

    الف) فعاليت‎هاي خلاقانه : در پايان درس از تيم‎هاي هميار مي‎خواهيم كه براي جلسه آينده يك سري از فعاليت‎ها را انجام دهند . مانند :

1-    تهيه احاديث ديني مرتبط با موضوع درس (پند‎هاي اخلاقي لقمان ) توسط يك تيم

2-    تهيه روزنامه ديواري توسط تيم دوم

3-    درخواست از گروه سوم براي تهيه نقاشي و خطاطي از داستان لقمان

ب) تعيين تكليف ( انفرادي ، گروهي ، عمومي )

1-   انفرادي : مي‎خواهيم كه آيات مورد نظر را ( با درنظر گرفتن توانايي و خواست وعلاقه آنها ) از يك عبارت تا چند عبارت حفظ كنند .

2-  گروهي : از تيم‎ها مي‎خواهيم كه نوار قاريان بين المللي كه سوره لقمان را تلاوت نموده‎اند و هم‎چنين اطلاعاتي در مورد اين سوره با استفاده از سايت‎هاي قرآني در اينترنت گردآوري نمايند .

3-    عمومي : از دانش‎آموزان مي‎خواهيم كه با استفاده از نوار آموزشي روخواني خود را تقويت كنند .

در پايان جلسه دعاي ختم قرآن را قرائت مي‎كنيم و از همه دانش‎آموزان مي‎خواهيم كه آمين بگويند .

اتاق نور

اتاق نور را كه به بهترين شكل تزيين شده و دانش‎آموزان با هنر خود آن را تزئين كرده‎اند . چون بهترين جايگاه براي ابداعات ، خلاقيت‎ها و ابراز سليقه‎ها و ابتكارات دانش‎آموزان است كه بعد هنر هم لحاظ شود . اتاق نور حتما بايد خوشبو و معطر باشد چون جايگاه قرائت كلام خداوند متعال است . بنابراين با گلاب و گل آن را خوشبو مي‎كنيم و به نحو دلپذيري رحل قرآن و گل را تزئين مي‎نماييم .

1-    راهنماي عملي روش‎هاي مشاركتي و فعال در فرايند تدريس تاليف منوچهر فضلي خاني .

2-    كليات روشها و فنون تدريس دوره تربيت معلم تاليف امان الله صفوي .

3- مجله رشد آموزش قرآن 6  پاييز 83 .

4- مجله رشد آموزش معارف اسلامي 53  بهار 83 .